Stanowisko ProVeg Polska wobec aktywności Polskiej Izby Mleka z dn. 20 i 23 stycznia 2023 roku.

ProVeg Polska jest częścią ruchu ProVeg, międzynarodowych organizacji pozarządowych czynnie wspierających transformację systemu żywnościowego poprzez promowanie przyjaznych dla planety i opartych na roślinach działań. W ramach tych wysiłków, opowiadamy się również za wprowadzeniem do szkół niesłodzonej, roślinnej, wzbogacanej wapniem alternatywy dla mleka, aby zapewnić dzieciom większy wybór i udostępnić alternatywę dla osób cierpiących na nietolerancję laktozy, alergię na białko mleka krowiego lub z innych powodów preferujących produkty nie odzwierzęce. Nasze dążenia są zgodne z globalnymi celami strategii „Od pola do stołu” i “Europejskiego Planu Walki z Rakiem”, mające na celu osiągnięcie bardziej zrównoważonych i zdrowych systemów żywnościowych.

Unijna strategia „Od pola do stołu” to sztandarowa inicjatywa mająca na celu przekształcenie systemów żywnościowych w UE. W ramach tej strategii Komisja Europejska zaproponowała  rewizję obecnego programu szkolnego “EU School Scheme” z planami złożenia rewizji do końca tego roku. W ramach tej inicjatywy ProVeg Polska przygotował petycję dotyczącą włączenia fortyfikowanych, niesłodzonych napojów roślinnych do unijnego Programu „Owoce, warzywa i mleko w szkole”, co jest uzasadnione tym, że – jak wskazuje coraz więcej badań - napoje roślinne są bogate w składniki odżywcze i mogą być stosowane jako odpowiednia alternatywa dla mleka krowiego poprzez fortyfikację. (1) Ponadto napoje sojowe naturalnie zawierają podobną ilość białka jak mleko krowie, a ponieważ wielu producentów wzbogaca sojowe alternatywy dla mleka wapniem i innymi witaminami, eksperci ds. żywienia twierdzą, że mogą one być stosowane jako równoważna pod względem odżywczym i zrównoważona alternatywa dla mleka krowiego. (2, 3)

W związku z powyższym, reakcja Polskiej Izby Mleka na prowadzoną przez ProVeg Polska akcję zbierania podpisów pod petycją jest dalece nieadekwatna. Zarzut Polskiej Izby Mleka dotyczy głównie użytego w ramach akcji określenia „mleko roślinne”, które jest rzekomo niezgodne z prawem i wprowadza konsumentów w błąd, z czym ProVeg Polska się nie zgadza. 

Odnosząc się do tych zarzutów zwracamy uwagę, że powołane przez Polską Izbę Mleka przepisy unijne dotyczące oznaczeń mleka i produktów mlecznych (tj. Rozporządzenie i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007 (Dz.U.UE.L.2013.347.671 z dnia 2013.12.20), regulują warunki znakowania wprowadzanych na rynek produktów, a zawarte w nich obowiązki są skierowane do przedsiębiorstw działających na rynku spożywczym, tj. takich, których działalność jest bezpośrednio związana z produkcją, przetwarzaniem i dystrybucją żywności. ProVeg Polska nie jest takim przedsiębiorcą, ale organizacją pozarządową;  w sposób oczywisty nie jest więc adresatem obowiązków i wymogów określonych w ww. przepisach unijnych.

Z tego samego powodu chybione jest powoływanie się przez Polską Izbę Mleka na orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 14 czerwca 2017 w sprawie C-422/26. Trybunał potwierdził wprawdzie, że nazwa „mleko” oraz inne nazwy, które ww. rozporządzenie zastrzega wyłącznie dla przetworów mlecznych, nie powinny być używane do oznaczania wyrobów wyłącznie roślinnego pochodzenia, jednakże Trybunał jednocześnie wyraźnie także wskazał, że dotyczy to kontekstu wprowadzania produktów do obrotu oraz reklamy. Żadne z działań podejmowanych przez ProVeg Polska nie polega ani na wprowadzaniu produktów do obrotu, ani też nie stanowi ich reklamy. Zbieranie podpisów pod petycją jest działaniem o charakterze społecznym prowadzonym w interesie publicznym i nie promuje sprzedaży ani odpłatnego korzystania z żadnych towarów i usług.

W końcu także ProVeg Polska nie zgadza się z zarzutem, jakoby posługiwanie się określeniem „mleko roślinne”, zwłaszcza w kontekście zbierania podpisów pod ww. petycją, wprowadzało kogokolwiek w błąd. Żaden racjonalny odbiorca przekazu nie może pomyśleć, że celem petycji jest apel o zastępowanie mleka…. mlekiem. Z przekazu tego bardzo wyraźnie wynika, że apel dotyczy wprowadzenia do szkolnej diety produktów roślinnych, które mają podobny kontekst zastosowania jak mleko krowie, ale nim nie są. Takie napoje są wybierane i preferowane przez konsumentów ze względu na wiele innych swoich szczególnych właściwości. 

Niektórzy ludzie wybierają fortyfikowane, niesłodzone, roślinne alternatywy dla mleka, ponieważ ich organizmy mają trudności z rozkładaniem laktozy, rodzaju cukru występującego w mleku krowim. Na całym świecie około 68% ludzi nie toleruje laktozy. (4) Chociaż mleko krowie bez laktozy jest dostępne w szkołach, nadal ważne jest, aby dzieci w porze obiadowej miały wybór między mlekiem krowim bez laktozy, a roślinną, niesłodzoną, fortyfikowaną alternatywą dla mleka.

Niektóre osoby są uczulone na mleko krowie, które w ich przypadku może powodować łagodne lub zagrażające życiu stany. (5) Alergia na mleko krowie jest najczęstszą postacią alergii pokarmowej u dzieci i niemowląt i jest wynikiem reakcji immunologicznej na niektóre białka mleka krowiego, zwłaszcza β-laktoglobulinę i kazeinę, które mogą powodować natychmiastowe reakcje nadwrażliwości. (6, 7, 8) Roślinne, fortyfikowane i niesłodzone alternatywy dla mleka są rozwiązaniem dla tych dzieci, które cierpią z powodu alergii na krowie mleko.

Co więcej, w wielu krajowych wytycznych żywieniowych w Europie istnieje wyraźna tendencja do zalecania sojowej, fortyfikowanej alternatywy mleka jako możliwego zamiennika dla mleka krowiego. Do tej pory krajowe wytyczne żywieniowe ośmiu krajów członkowskich UE zawierają takie zalecenie i potwierdzają naukowy konsensus: niesłodzone, fortyfikowane roślinne alternatywy dla mleka mają swoje miejsce w zrównoważonej diecie. (9, 10)  Ponadto roślinne alternatywy mleka mogą być zdrowym wyborem dla osób nietolerujących laktozę lub mających alergię na mleko krowie, ponieważ takie produkty są często łatwiej strawne niż mleko krowie.

ProVeg Polska podkreśla, że wzrost popularności roślinnych alternatyw dla mleka daje nowe możliwości rolnikom prowadzącym uprawy roślinne. Biorąc pod uwagę potrzebę zrównoważonego rozwoju, zarówno rolnicy jak i Unia Europejska mają do odegrania bardzo ważną rolę w transformacji w kierunku produkcji alternatywnych źródeł białka.